Zamonaviy dunyoda bolalarning kompyuter o’yinlariga qiziqishi tobora ortib bormoqda. Ko’plab ota-onalar va o’qituvchilar bolalarning dars o’qish o’rniga kompyuter o’yinlarini afzal ko’rishidan tashvishlanishadi. Bu holat ayniqsa 10-18 yosh oralig’idagi o’smirlarda yaqqol namoyon bo’lmoqda. Ular soatlab kompyuter qarshisida o’tirib, o’yin o’ynashga vaqt topishlari mumkin, ammo dars tayyorlashga kelganda vaqt yetishmasligi haqida shikoyat qilishadi. Ushbu maqolada bolalarning nima uchun dars o’rniga kompyuter o’yinlarini afzal ko’rishlari, buning sabablari, oqibatlari va yechimlarini batafsil ko’rib chiqamiz.
Kompyuter o’yinlarining bolalar uchun jozibasi
Bolalar va o’smirlar kompyuter o’yinlariga berilib ketishlarining bir necha sabablari mavjud. Birinchidan, kompyuter o’yinlari bolalar uchun qiziqarli va jozibali muhit yaratadi. O’yinlar rang-barang grafikalar, jonli personajlar, hayajonli syujetlar va doimiy yangilanib turuvchi qiziqarli vazifalar bilan bolalarni o’ziga jalb qiladi. Ikkinchidan, o’yinlar bolalarga tezkor natija va mukofotlar beradi – har bir muvaffaqiyatli harakat uchun ball, yangi darajaga o’tish yoki qandaydir yutuq beriladi. Bu esa bolaning miyasida zavq va qoniqish hissini uyg’otadi.
Kompyuter o’yinlari bolalarga o’z hayotlarida erishishi qiyin bo’lgan narsalarni virtual olamda amalga oshirish imkoniyatini beradi. Masalan, ular o’yinda qahramon, mashhur sportchi, sarguzashtchi yoki hatto butun dunyoni boshqaruvchi shaxs bo’lishlari mumkin. Bu esa bolalarning o’zlarini kuchli va muhim his qilishlariga yordam beradi.
Dars va o’yin o’rtasidagi farqlar
| Dars jarayoni | Kompyuter o’yinlari |
|---|---|
| Natijani ko’rish uchun uzoq vaqt talab etiladi | Tezkor natija va mukofotlar |
| Ko’pincha majburiy xarakterga ega | Ixtiyoriy va zavqli jarayon |
| Xatolar uchun tanqid va past baho | Xatolar o’yin qismida, qayta urinish imkoniyati bor |
| Ko’pincha bir xil shakldagi mashg’ulotlar | Xilma-xil va doimo yangilanib turuvchi vazifalar |
| Passiv o’zlashtirish talab etiladi | Faol ishtirok va qaror qabul qilish |
Yuqoridagi jadvaldan ko’rinib turibdiki, kompyuter o’yinlari bolalar uchun qiziqarli va jozibali bo’lgan ko’plab xususiyatlarga ega. Dars jarayoni esa ko’pincha bolalar uchun zerikarli va majburiy tuyuladi. O’yinlar bolalarga o’z qarorlarini qabul qilish, turli strategiyalarni sinab ko’rish va xatolardan o’rganish imkoniyatini beradi. Dars jarayonida esa ko’pincha faqat o’qituvchi tomonidan belgilangan yo’nalishda harakat qilish talab etiladi.
Psixologik sabablar
Bolalarning kompyuter o’yinlariga berilib ketishining psixologik sabablari ham mavjud. Tadqiqotlar ko’rsatishicha, o’yin jarayonida bolaning miyasida dopamin gormoni ajralib chiqadi, bu esa zavq va qoniqish hissini uyg’otadi. Dopamin ajralishi bolani o’yinni davom ettirishga undaydi, chunki u yana shu hisni qayta-qayta his qilishni xohlaydi.
Bundan tashqari, kompyuter o’yinlari bolalarga stressdan xalos bo’lish va hissiy zo’riqishdan qutulish imkoniyatini beradi. Ular o’yin orqali o’zlarini namoyon qilish, muvaffaqiyatga erishish va o’z-o’zini tasdiqlash imkoniyatiga ega bo’lishadi. Bu ayniqsa o’smirlik davrida, o’z shaxsiyatini shakllantirish va o’z-o’zini anglash jarayonida muhim ahamiyatga ega.
Ijtimoiy sabablar
Zamonaviy bolalar va o’smirlar uchun kompyuter o’yinlari nafaqat vaqt o’tkazish vositasi, balki ijtimoiylashuv va do’stlar bilan muloqot qilish usuli hamdir. Ko’plab onlayn o’yinlar bolalarga boshqa o’yinchilar bilan muloqot qilish, jamoalar tuzish va birgalikda vazifalarni bajarish imkoniyatini beradi. Bu esa bolalarga o’zlarini qandaydir guruhga mansub ekanliklarini his qilish va tengdoshlari orasida obro’ qozonish imkoniyatini beradi.
Bundan tashqari, zamonaviy jamiyatda kompyuter o’yinlari madaniyatning bir qismiga aylanib bormoqda. Bolalar o’rtasida mashhur o’yinlar, o’yin qahramonlari va strategiyalar haqida suhbatlar bo’lib o’tadi. Agar bola bu mavzuda bilimga ega bo’lmasa, u o’zini tengdoshlari orasida begona his qilishi mumkin.
Kompyuter o’yinlarining foydali tomonlari
- Kognitiv qobiliyatlarni rivojlantirish – ko’plab o’yinlar bolalarning mantiqiy fikrlash, muammolarni hal qilish va strategik rejalashtirish qobiliyatlarini rivojlantiradi.
- Texnik ko’nikmalarni shakllantirish – kompyuter o’yinlari bolalarga zamonaviy texnologiyalardan foydalanish ko’nikmalarini shakllantirish imkoniyatini beradi.
- Ingliz tilini o’rganish – ko’plab o’yinlar ingliz tilida bo’lganligi sababli, bolalar o’yin jarayonida chet tilini ham o’rganishadi.
- Ijodiy fikrlashni rivojlantirish – ayrim o’yinlar bolalarning ijodiy fikrlash va tasavvurini rivojlantiradi.
- Maqsadga erishish va qat’iyatlilikni shakllantirish – o’yinlarda qiyin vazifalarni bajarish bolalarga maqsadga erishish va qat’iyatlilikni o’rgatadi.
Kompyuter o’yinlarining zararli tomonlari
Kompyuter o’yinlarining foydali tomonlari bilan bir qatorda, zararli jihatlari ham mavjud. Birinchidan, o’yinlarga haddan tashqari berilib ketish bolaning jismoniy salomatligiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin. Uzoq vaqt kompyuter qarshisida o’tirish ko’z charchashi, bosh og’rig’i, umurtqa pog’onasi muammolari va harakatsiz turmush tarziga olib kelishi mumkin.
Ikkinchidan, kompyuter o’yinlariga tobelik rivojlanishi mumkin. Tadqiqotlar ko’rsatishicha, kompyuter o’yinlariga tobelik to’rt bosqichda rivojlanadi: moslashish, tezda kirishish, shaxsiy omillarga ta’sir va oxirgi bosqichda inson kompyuter o’yinlarini hayotining ajralmas qismiga aylantiradi. Bu esa bolaning o’qishi, ijtimoiy munosabatlari va umumiy rivojlanishiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.
Uchinchidan, ayrim o’yinlar bolalarda tajovuzkorlik va zo’ravonlikni targ’ib qilishi mumkin. Bu esa bolaning xulq-atvoriga va dunyoqarashiga salbiy ta’sir ko’rsatishi mumkin.
Muvozanatni saqlash yo’llari
Bolalarning kompyuter o’yinlari va dars o’rtasida muvozanatni saqlashlari uchun quyidagi tavsiyalarni berish mumkin:
| Tavsiyalar | Amalga oshirish yo’llari |
|---|---|
| Vaqtni chegaralash | Bolaga kuniga qancha vaqt o’yin o’ynashi mumkinligini aniq belgilash |
| Foydali o’yinlarni tanlash | Bolaga ta’limiy va rivojlantiruvchi o’yinlarni tavsiya qilish |
| Darsni qiziqarli qilish | Dars jarayoniga o’yin elementlarini kiritish, interaktiv usullardan foydalanish |
| Boshqa qiziqarli mashg’ulotlarni taklif qilish | Sport, san’at, musiqa kabi boshqa qiziqarli mashg’ulotlarni taklif qilish |
| Bola bilan muloqot qilish | Bolaning qiziqishlari, muammolari va ehtiyojlari haqida suhbatlashish |
Zamonaviy ta’lim va o’yin elementlari
Zamonaviy ta’lim tizimida o’yin elementlarini qo’llash orqali bolalarning o’qishga qiziqishini oshirish mumkin. Bu «gamification» yoki o’yinlashtirish deb ataladi. O’qituvchilar dars jarayoniga o’yin elementlarini kiritish, interaktiv usullardan foydalanish va bolalarning qiziqishlarini hisobga olish orqali ta’lim jarayonini qiziqarli va samarali qilishlari mumkin.
Bundan tashqari, ta’limiy kompyuter o’yinlari va dasturlaridan foydalanish ham bolalarning o’qishga qiziqishini oshirishi mumkin. Masalan, chet tillarini o’rganish uchun mo’ljallangan o’yinlar, matematika va fizika fanlarini o’rganish uchun interaktiv dasturlar va boshqalar.
Ota-onalar va o’qituvchilar uchun tavsiyalar
Ota-onalar va o’qituvchilar bolalarning kompyuter o’yinlariga qiziqishini to’g’ri yo’naltirishlari va ularni dars o’qishga ham qiziqtirishlari uchun quyidagi tavsiyalarga amal qilishlari mumkin:
- Bolaning qiziqishlarini hurmat qilish va tushunishga harakat qilish.
- Kompyuter o’yinlarini to’liq taqiqlamaslik, balki ulardan foydalanishni tartibga solish.
- Bolaga foydali va rivojlantiruvchi o’yinlarni tavsiya qilish.
- Dars jarayonini qiziqarli va interaktiv qilish.
- Bolaga boshqa qiziqarli mashg’ulotlarni taklif qilish.
- Bola bilan doimiy muloqot qilish va uning ehtiyojlarini tushunishga harakat qilish.
- Bolaga shaxsiy namuna ko’rsatish – agar ota-ona o’zi doimiy ravishda telefon yoki kompyuterda o’tirsa, boladan boshqacha xulq-atvorni kutish qiyin.
Xulosa
Bolalarning dars o’rniga kompyuter o’yinlarini afzal ko’rishlari zamonaviy dunyoning muhim muammolaridan biridir. Bu muammoni hal qilish uchun bolalarning psixologik, ijtimoiy va shaxsiy ehtiyojlarini tushunish, kompyuter o’yinlarining foydali va zararli tomonlarini bilish hamda ta’lim jarayonini zamonaviy va qiziqarli qilish muhimdir.
Kompyuter o’yinlarini to’liq taqiqlash yoki ularga qarshi kurashish o’rniga, ulardan to’g’ri foydalanish va bolalarning qiziqishlarini to’g’ri yo’naltirish muhimdir. Bolalarga kompyuter o’yinlari va dars o’rtasida muvozanatni saqlashni o’rgatish, ularning har ikkalasidan ham maksimal foyda olishlariga yordam berish kerak.
Eng muhimi, bolalar bilan doimiy muloqot qilish, ularning qiziqishlari, muammolari va ehtiyojlarini tushunishga harakat qilish hamda ularga shaxsiy namuna ko’rsatish orqali ularni to’g’ri yo’naltirishdir.